Vogels vangen om ze te kunnen beschermen

Door Odette Houtkoop

In ons artikel van 27 juli 2022 gingen wij dieper in op het ringen van vogels. Wie doen dat, en hoe en waarom doen zij dat? Tijdens het broedseizoen is een deel van de ringers aan het werk in het kader van Constant Effort Sites (CES). Wat is dat en wat levert het op voor onze partner Vogelbescherming Nederland?

Er zijn Constant Effort Sites in Europa, Noord-Amerika en Canada. In Nederland worden de CES-activiteiten  gecoördineerd door Sovon Vogelonderzoek Nederland en het Vogeltrekstation. Op de Nederlandse Constant Effort Sites worden vogels gevangen, geregistreerd en geringd om gegevens te verzamelen over overleving en reproductie. Gecertificeerde vogelringers vangen in het voorjaar en de zomer op een gestandaardiseerde manier vogels. Zij doen dat op ruim 40 CES-locaties in Nederland. Deze liggen in verschillende leefgebieden, zoals rietmoeras en bos. Van half april tot en met begin augustus wordt 12 keer (eens per 10 dagen) geringd. Van zo’n 20 algemene soorten, waaronder de rietzanger, is het ieder jaar mogelijk om trendindexen te berekenen. Dankzij de gestandaardiseerde werkwijze worden gegevens verzameld waarmee veranderingen in de jaarlijkse overleving en het broedsucces kunnen worden berekend. CES levert dus informatie op waarmee een deel van de aantalsveranderingen van broedvogels kan worden verklaard. Ook veranderingen in het trekgedrag en de conditie van vogels kunnen worden opgemerkt door vogels te ringen, te meten en te wegen.

“Onderzoek is nodig om effectief te kunnen beschermen”
Ruud van Beusekom, senior communicatieadviseur van Vogelbescherming Nederland, vertelt: “Wij zijn geïnteresseerd in verspreiding en aantallen, en ook in trends, de ontwikkelingen op de langere termijn. Op basis van het aantal en de trend beslissen we welke soort we prioriteit geven in de bescherming en welke er bijvoorbeeld op de rode lijst voor broedvogels komt.”

“Als wij een trend constateren, willen we weten waardoor die wordt veroorzaakt, vooral als de aantallen van een vogelsoort afnemen. De grootte van de populatie wordt door drie dingen bepaald: sterfte, aanwas, en emigratie en immigratie. Bij standvogels, zoals de steenuil, speelt dat laatste vrijwel niet. Bij trekvogels veel meer. Bijvoorbeeld de zwartkop en rietzanger, die overwinteren in Zuid-Europa of Afrika. Door ze te blijven vangen, ook nadat de jongen zijn uitgekomen, kan je het broedsucces berekenen. Als het broedsucces hoog is, maar er komen er weinig terug na de trek, is er onderweg iets misgegaan of in de overleving in de winterperiode. Een laag broedsucces? Dan is er iets misgegaan in de reproductie. Dit geeft kennis om te bepalen waar de drukfactoren liggen voor de populatie. Deze kunnen we vervolgens laten onderzoeken.”

“Uit CES komt ook informatie over de conditie van vogels. Hebben we bijvoorbeeld een heel koude zomer, dan komen insectenetende vogels in de problemen. Ze kunnen dan al dood gaan in het broedgebied of ze vertrekken met te weinig vet en sterven onderweg tijdens de trek. Klimaat is dus ook bepalend. Maar wat als de insectenpopulatie op orde is en de soort neemt toch af? Dan is het tijd voor onderzoek.”

“In het IJsselmeergebied zijn belangrijke rietvelden voor rietvogels, zoals De Mokkebank. Een mooi concreet voorbeeld van het duiden van een trend in rietland gaat over de grote karekiet in de randmeren. We zagen dat de aantallen afnamen, maar wisten niet precies waarom. De kwaliteit van het water speelt een rol, net als waterbeheer. Dat hebben we dus laten onderzoeken. Je wilt immers beschermingsmaatregelen nemen die echt werken. Wat bleek, het speciale, zware riet dat de grote karekiet nodig heeft, verdween doordat grauwe ganzen het riet afgraasden. Door het riet af te rasteren, zodat grauwe ganzen er niet in konden, zagen we het riet weer aangroeien en de aantallen grote karekiet niet verder afnemen en hier en daar zelfs weer toenemen. En zo ontdekken we steeds weer ‘draaiknoppen’ in het beheer om de achteruitgang te stoppen.”

Meer lezen?
Op De Mokkebank aan de Friese kust staat een vogelringstation. Hier wordt tijdens het broedseizoen meegewerkt aan het CES-project. Lees hier meer over natuurgebied De Mokkebank, het vogelringstation en de ringers.